Μια βιωματική παραστατική δράση που προσφέρει το έναυσμα για προβληματισμό και βαθύτερη κατανόηση φαινομένων της σύγχρονης πραγματικότητας
Της Αφροδίτης Νανάκη
«Ο βαθύτερος ρόλος του καλλιτέχνη είναι να μπαίνει σε δύσκολες περιοχές της ανθρώπινης υπόστασης και ζωής, αυτό να το κάνει τέχνη και να το προσφέρει στους άλλους, χωρίς οι ίδιοι να κινδυνεύουν, ώστε να ξεφύγουν κι αυτοί απ’ τα δικά τους σκοτάδια».
Θυμήθηκα αυτόν τον ορισμό του καλλιτέχνη την ώρα που περιηγούμουν στη σύγχρονη βιωματική έκθεση «Ζωντανά Εδάφη» του εικαστικού Στέργιου Στάμου που παρουσιάζει η Στέγη Τέχνης και Πολιτισμού του Ιδρύματος Λεωνίδα Κ. Μακρή και το Κέντρο Έρευνας -Μουσείο Τσιτσάνη στο νεοκλασικό της οδού Βύρωνος. Απ’ τα πρώτα κιόλας λεπτά στο χώρο αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι πως βρίσκεσαι μπροστά σε έργα που φωτίζουν ιδιαίτερες εκφάνσεις του προσφυγικού- μεταναστευτικού, διευρύνοντας το οπτικό σου πεδίο, ενεργοποιώντας νέες προσλαμβάνουσες και ανοίγοντας καινούργια παράθυρα στην ψυχή και στο νου. Έργα που δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισθητικής απόλαυσης, αλλά ανοίγουν δρόμους για περίσκεψη, συλλογισμό και άμεση επαφή με την οδυνηρή πραγματικότητα του καιρού μας. Ο χορός, η μουσική, το θέατρο και η ψηφιακή τεχνολογία επιστρατεύονται, λειτουργούν επικουρικά και αλληλεπιδρούν, ώστε το μήνυμα- το πνεύμα του καλλιτέχνη- να συναντήσει τον επισκέπτη.
Επέλεξα να επισκεφθώ την έκθεση “παρεισφρέοντας” σε μια ομάδα μαθητών της Γ΄ Τάξης του 6ου Γυμνασίου Τρικάλων, γιατί τα παιδιά συμμετέχουν πάντα ενεργά στην ανάγνωση έργων τέχνης, πότε με τις ερωτήσεις και πότε με τις σιωπές τους. Η υποδοχή τους έγινε στην αυλή του κτιρίου όπου επιχειρήθηκε να χτιστεί μια συναισθηματική γέφυρα που θα τους προϊδέαζε για τα όσα θα ακολουθήσουν, πιάνοντας το νήμα από πολύ παλιά, από γνώριμες προσφυγικές ιστορίες και αφηγήσεις.
Ακολούθησε η περιήγησή τους αρχικά σε ένα περιβάλλον βαθύτατα συγκινητικό και ανθρώπινο με τίτλο «Μεταναστεύσεις»: Μια μακέτα με το βομβαρδισμένο Χαλέπι και τις σωρούς ερειπίων. Η σύνθεση που παραπέμπει σε βάρκα. Τα κείμενα με τις αφηγήσεις προσφύγων για το πως διασώθηκαν διασχίζοντας τη θάλασσα. Οι ρευστοί σχηματισμοί του μπλε χρώματος και ο ήχος των κυμάτων. Τα ονόματα εκατοντάδων μεταναστών σε όλα σχεδόν τα έργα που υποδηλώνουν την ανθρώπινη παρουσία. Οι επίτοιχες συνθέσεις με τα έντονα κόκκινα στοιχεία σαν γραμμές από αίμα. Ένα φωτογραφικό κολάζ από τον Τύπο της εποχής όταν το προσφυγικό βρισκόταν σε έξαρση. Οι ασπρόμαυρες θάλασσες. Οι αρχιτεκτονικές μακέτες δυτικών πόλεων που πιέζονται από τις μεγάλες προσφυγικές ροές…
Τη σκυτάλη της συγκινησιακής φόρτισης παίρνει ο προβληματισμός με τα παιδιά να κάθονται οκλαδόν στο πάτωμα ακούγοντας αποσπάσματα από την Πολιτεία του Πλάτωνα, όπου ο Σωκράτης μιλά για το ιδανικό πολίτευμα στο οποίο οι άρχοντες εργάζονται για το καλό των άλλων (των αρχομένων) και όχι το δικό τους, είναι άνθρωποι με βαθιά καλλιέργεια και μόρφωση και σε καμιά περίπτωση δεν χρηματίζονται. Στη συνέχεια ακούγεται το διαχρονικό και ελπιδοφόρο κάλεσμα του Μπέρτολτ Μπρέχτ προς τους νέους, αυτούς που έρχονται από το μέλλον της ανθρωπότητας, ζητώντας τους να γίνουν η δύναμη εκείνη που θα καταλύσει το παλιό, το σάπιο, το σαθρό για να γεννηθεί το νέο, το αληθινό, αυτό που μέσα από τον αγώνα θα οδηγήσει στην πραγμάτωση της ανθρώπινης ελευθερίας και ευτυχίας.
Η έκθεση ολοκληρώνεται με τη θεματική που φέρει τον τίτλο «Αναδομήσεις» και περιλαμβάνει έργα που κλείνουν μέσα τους ψυχική ανάταση, ελπίδα, φως, αισιοδοξία! Τα υλικά των βομβαρδισμένων κτιρίων στο Χαλέπι, το τσιμέντο και τα σίδερα, μετασχηματίζονται σε έργα που είθισται να φιλοτεχνούνται σε καιρό ειρήνης, όπως είναι δυο αγκαλιασμένα ανθρώπινα σώματα, ένα λουλούδι και μια σύνθεση που φιλοδοξεί να ξορκίσει το κακό μεταφέροντας το μήνυμα της αναγκαιότητας να εστιάζουμε στο τώρα-αφού αυτό έχουμε μόνο- ζώντας όσο πιο δημιουργικά μπορούμε. Η φράση του διάσημου αστροφυσικού Στήβεν Χόκινγκ «το παρελθόν και το μέλλον είναι άπειρα και απροσδιόριστα και υπάρχουν μόνο στο φάσμα των πιθανοτήτων» διατρέχει το συγκεκριμένο έργο.
Τελευταίος σταθμός η “τσαλακωμένη” και “παραπεταμένη” Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα την οποία τα παιδιά καλούνται να “ξεδιπλώσουν”, να “ισιώσουν”, να την διαβάσουν, να την κάνουν κτήμα τους, γιατί είναι ότι πολυτιμότερο και ομορφότερο σκέφτηκε και διατύπωσε ο άνθρωπος πάνω σ΄ αυτό τον πλανήτη. Γιατί όλοι έχουν δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία και την προσωπική ασφάλεια.
«Για σένα» έγραφε ο φάκελος που τους προσφέρονταν ως αντίδωρο για την επίσκεψή τους στην έκθεση. Εσωκλείονταν μια κόλλα χαρτί με τα δικαιώματά τους. Με τα δικαιώματα όλων μας. Για να μην τα ξεχάσουν ποτέ, για να μην τα παραβιάσουν ποτέ, για να αγωνίζονται πάντα και για εκείνους που η φωνή τους δεν μπορεί να εισακουστεί.
Πόσα μηνύματα, πόσα συναισθήματα, πόσες εμπειρίες, πόσες σκέψεις, πόσες εικόνες μέσα σε λίγη ώρα! Και ο εικαστικός Στέργιος Στάμος να ενθαρρύνει συνεχώς τους μαθητές να εκφραστούν, να τους παροτρύνει να περιγράψουν αυτό που βλέπουν και να τονίζει πως δεν υπάρχει σωστό ή λάθος, πως η σύγχρονη τέχνη διαβάζεται με πολλούς τρόπους και πως ο καθένας παίρνει από ένα έργο τέχνης τα δικά του πράγματα.
«Οι τέχνες δεν είναι πολυτέλεια, αποτελούν ανάγκη με ζωτική σημασία και αξία, για μια καλύτερη ζωή» σκεφτόμουν, έχοντας στο μυαλό μου τους Τρικαλινούς εφήβους –και όχι μόνο- οι οποίοι σπάνια έχουν την ευκαιρία να ζήσουν την εμπειρία της επίσκεψης σε μια έκθεση σύγχρονης τέχνης, χωρίς να χρειαστεί να ταξιδέψουν. Κι όμως χώροι στην πόλη μας υπάρχουν, όπως αυτός του Ιδρύματος Μακρή. Και καλλιτέχνες υπάρχουν που θα μπορούσαν να παρουσιάσουν τις δουλειές τους. Ας ελπίσουμε η αναδρομική αυτή έκθεση να αποτελέσει την αφορμή για μια δυναμική επανεκκίνηση της Στέγης Τέχνης και Πολιτισμού. Ένα πανέμορφο νεοκλασικό που θα μπορούσε να γίνει ένα εμβληματικό κτίριο στο κέντρο της πόλης, ανοιχτό και φιλόξενο, για να περνάμε ποιοτικό χρόνο και να ερχόμαστε σε επαφή με την τέχνη !
Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν το περασμένο Σαββατοκύριακο με σειρά δράσεων που ενδυνάμωσαν το εκθεσιακό μέρος και εμπλούτισαν την εμπειρία της επίσκεψης του κοινού.
Οι συντελεστές:
Εκτός από τον εικαστικό Στέργιο Στάμο η ομάδα των καλλιτεχνών που επιμελείται και πραγματοποιεί την βιωματική έκθεση “Ζωντανά Εδάφη”, απαρτίζεται από την σκηνοθέτρια Αντονέλλα Χήρα, την χορογράφο Σόνια Ντόβα και την θεατροπαιδαγωγό Χριστίνα Κρίθαρη.
Αφήγηση: Βασίλης Νανάκης
Videoart: Θανάσης Σούντας, Σόνια Ντόβα
Κοστούμια: Γιώργος Κάλλας
Φωτογραφία: Βαγγέλης Καραλιόλιος
Φωτογραφίες Καταλόγου: Οδυσσέας Δραγατογιάννης
Βιντεοσκόπηση: Θανάσης Σούντας
Studio ηχογράφησης: Μουσείο Τσιτσάνη
Επισκέψεις Σχολείων:
Προγραμματισμένες επισκέψεις εφήβων κατά τις πρωινές ώρες σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων.
Η διάρκεια της έκθεσης:
8 Οκτωβρίου 2022 – 8 Ιανουαρίου 2023
Ώρες λειτουργίας έκθεσης:
Τετάρτη-Πέμπτη-Παρασκευή: 10:30-13:30 & 17:30- 20:30
Σάββατο-Κυριακή: 10:30-13:30
Δευτέρα-Τρίτη: Κλειστά
Χώρος: Στέγη Τέχνης και Πολιτισμού του κοινωφελούς ιδρύματος Λεωνίδα Κ. Μακρή-ιατρού
Διεύθυνση: Βύρωνος & Γαριβάλδη, 42100, Τρίκαλα.
