Μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με την ψυχολόγο της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας ν. Τρικάλων με αφορμή την Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών
Οι ευθύνες της Αστυνομίας, των φορέων, της οικογένειας για την εξάλειψη του απαράδεκτου αυτού φαινομάνου
Της Αφροδίτης Νανάκη
Η κ. Χριστίνα Ποποντοπούλου, ψυχολόγος και στέλεχος του Παιδοψυχιατρικού Τμήματος της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας Τρικάλων με αφορμή την Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών που έχει οριστεί η 25η Νοέμβρη, μας ενημερώνει για την κατάσταση που επικρατεί στο νομό όσον αφορά στα καταγεγραμμένα περιστατικά έμφυλης βίας και καταθέτει τις δικές της προτάσεις για τα μέτρα που χρειάζεται να πάρει η Πολιτεία ώστε η απόδραση μιας γυναίκας από κακοποιητική σχέση να μη μένει στη θεωρία, αλλά να διευκολύνεται στην πράξη.
Μιλά για σπάσιμο και αφανισμό των στερεοτύπων που καλλιεργούν τον έμφυλο διαχωρισμό, για μηδενική ανοχή απέναντι σε κάθε μορφή βίας, για στελέχωση όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών με ευαισθητοποιημένους και εξειδικευμένους πάνω στο θέμα ανθρώπους και για την λειτουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου δομών που θα στηρίζει ψυχοκοινωνικά, νομικά και συμβουλευτικά τις γυναίκες θύματα και θα τις παρέχει μια ασφαλή διαμονή.
Δεν παραλείπει να αναφερθεί στον μη αποδεκτό τρόπο που πολλές φορές η Αστυνομία αντιμετωπίζει τις γυναίκες που καταγγέλλουν βίαιη συμπεριφορά απέναντί τους, νουθετώντας τες να τα ξαναβρούν με τον σύντροφό τους (!).
Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι συμβουλές της προς τους γονείς για το πως πρέπει να μεγαλώνουν τα παιδιά τους, προς τις νεαρές κοπέλες για το ποια σημάδια προειδοποιούν ότι μια σχέση θα εξελιχθεί σε κακοποιητική, αλλά και προς τους έφηβους για τη βία που μπορεί να ασκηθεί και μέσω της εικόνας.
Αρκετές οι καταγγελίες για βία στα Τρίκαλα
Πόσα περιστατικά έμφυλης βίας έχουν καταγγελθεί στην Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας ν. Τρικάλων;
Από το 2019 μέχρι και σήμερα έχουν καταγγελθεί 41 περιστατικά έμφυλης βίας εκ των οποίων τα 15 αφορούν στη χρονική περίοδο 2021-2022. Από αυτά τα 9 σχετίζονται με σωματική βία και τα 6 αφορούν στην ψυχολογική και λεκτική βία.
Με ποιο τρόπο καταγγέλθηκαν;
Περιστατικά βίας φτάνουν σε μας με τρεις τρόπους.
Ο πρώτος αφορά στην ποινική διαμεσολάβηση. Κι εδώ θα ήθελα να σταθώ κυρίως στο ρόλο της Αστυνομίας λαμβάνοντας υπόψη ότι είναι ένας φορέας που θα απευθυνθεί εξ΄ αρχής μια γυναίκα για να καταγγείλει ένα τέτοιο περιστατικό. Κι όμως δεν φτάνουν σε μας αυτά τα περιστατικά γιατί σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις η προσέγγιση της Αστυνομίας είναι να νουθετήσει τη γυναίκα να τα ξαναβρεί με τον σύζυγό της και να μην προχωρήσει το θέμα νομικά, γεγονός που στη συνέχεια μπορεί να δυσκολέψει πολύ αυτή τη γυναίκα και τα παιδιά της γιατί αν δεν υπάρχει επίσημη καταγγελία δεν δικαιούται να φιλοξενηθεί σε προστατευτικό ξενώνα. Πέρα από το γεγονός ότι λειτουργεί και πάρα πολύ αποδυναμωτικά σε ένα ψυχολογικό επίπεδο, γιατί ουσιαστικά όταν κάποιος προσεγγίζει έναν φορέα που προστατεύει και δεν λαμβάνει την προστασία που χρειάζεται, μπορεί και να μετανιώσει γι’ αυτή την απόφαση.
Ένας δεύτερος έμμεσος τρόπος που λαμβάνουμε γνώση για ένα περιστατικό έμφυλης βίας είναι να καταγγελθεί από κάποιο συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο και ένας τρίτος τρόπος είναι η άμεση καταγγελία από την ίδια τη γυναίκα. Αυτό συμβαίνει με δυο μορφές. Πολλές φορές οι γυναίκες μας προσεγγίζουν για κάποιο ζήτημα που αφορά στα παιδιά τους ή για κάποιο πρόβλημα που οι ίδιες αντιμετωπίζουν- όπως υπερβολικό άγχος- και εκεί μετά συζητώντας μπορεί να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει θέμα έμφυλης βίας. Και υπάρχουν και οι περιπτώσεις των γυναικών που απευθύνονται σε μας και δηλώνουν ξεκάθαρα ότι δέχονται βία και χρειάζονται υποστήριξη για να δουν πως θα το διαχειριστούν.
Δώστε μας κάποιες οδηγίες-πληροφορίες για το πως μπορεί να κινηθεί μια γυναίκα που είναι θύμα κακοποίησης.
Ένα πρώτο βήμα για μια γυναίκα είναι να σπάσει τη σιωπή της και να μιλήσει σε ανθρώπους που εμπιστεύεται. Στη συνέχεια μπορεί να καταγγείλει την κακοποίησή της ή στην Αστυνομία ή στα Δικαστήρια. Αν δεν είναι έτοιμη για κάτι τόσο άμεσο και δραστικό μπορεί να απευθυνθεί στην Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας και να ζητήσει ψυχολογική υποστήριξη, γιατί πολλές φορές μια γυναίκα χρειάζεται ενδυνάμωση για να πάρει την απόφαση να καταγγείλει ένα τέτοιο γεγονός. Ένας άλλος φορέας που λειτουργεί στην πόλη είναι το Συμβουλευτικό Κέντρο Υποστήριξης Κακοποιημένων Γυναικών. Μπορεί ακόμη και να ζητήσει νομική υποστήριξη.
Απαραίτητη η λειτουργία ενός ξενώνα φιλοξενίας
Ποια θα ήταν η ιδανική λειτουργία του όλου υποστηρικτικού δικτύου που ασχολείται με τις κακοποιημένες γυναίκες, ώστε να τους παρέχει πλήρη προστασία και διασφάλιση της μετέπειτα ζωής τους;
Θεωρώ ότι θα πρέπει να γίνουν αλλαγές σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα, γιατί το ζήτημα της έμφυλης βίας είναι πολύπλοκο. Καταρχήν είναι πολύ σημαντικό να αλλάξει η νοοτροπία και μέσα από το σπάσιμο των στερεοτύπων μια γυναίκα να μην ντρέπεται να ζητήσει βοήθεια, να μην είναι ταμπού, να μην υπάρχει συνενοχή της οικογένειας.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό ζήτημα είναι όλοι οι φορείς που ασχολούνται με την έμφυλη βία (Αστυνομία, Δικαστήρια, ιατρικές και κοινωνικές υπηρεσίες) να είναι στελεχωμένοι με ανθρώπους που έχουν μια ευαισθητοποίηση και μια εξειδίκευση πάνω στο θέμα. Να γνωρίζουν τι είναι η έμφυλη βία και πως πρέπει να δουλέψουν προς την κατεύθυνση της ενδυνάμωσης της γυναίκας. Γιατί αν μια γυναίκα απευθυνθεί σε μια υπηρεσία όπου κανείς δεν είναι ευαισθητοποιημένος, δεν την αντιμετωπίζει με σεβασμό, υπάρχει μια δευτερογενής θυματοποίηση αυτού του ανθρώπου.
Όσον αφορά στις δομές είναι απαραίτητο, είναι επείγον ζήτημα η λειτουργία ενός ξενώνα φιλοξενίας, το να μπορεί δηλαδή μια γυναίκα να καταγγείλει το περιστατικό της έμφυλης βίας στις 10 το πρωί και στις 12 να βρίσκεται σε έναν τέτοιο χώρο. Επίσης θα πρέπει να υπάρχει μια πολύ καλή δικτύωση όλων των φορέων ώστε να τη διευκολύνουμε όσο περισσότερο μπορούμε.
Πόσο δυσκολεύει η όλη κατάσταση όταν υπάρχουν παιδιά; Μ΄ αυτά ποιος ασχολείται;
Αρχικά ένα παιδί που αναπτύσσεται σε ένα περιβάλλον όπου υπάρχει βία και επιθετικότητα, είναι ένα παιδί που δεν έχει τα εφόδια για να μεγαλώσει ομαλά. Η ύπαρξή τους μπορεί να δυσκολέψει τη γυναίκα να προχωρήσει σε καταγγελία και να αργήσει να πάρει μια τέτοια απόφαση για δύο βασικούς λόγους: ο πρώτος έχει να κάνει με την αντίληψη που υπάρχει ακόμη ότι δεν μπορείς να στερήσεις τον μπαμπά από τα παιδιά «είναι κακοποιητικός μαζί μου, αλλά είναι πολύ καλός πατέρας»και ο δεύτερος με την αδυναμία που αισθάνεται η γυναίκα να μεγαλώσει μόνη της τα παιδιά της κυρίως όταν δεν έχει την οικονομική δυνατότητα. Βέβαια δεν λείπουν και οι περιπτώσεις που η ύπαρξη των παιδιών λειτουργεί πολύ ενδυναμωτικά και βοηθάει τη γυναίκα να πάρει πιο γρήγορα αυτή την απόφαση. Έχουμε ακούσει μητέρες να λένε πως πήραν το θάρρος να το κάνουν γιατί δεν ήθελαν τα παιδιά τους να μεγαλώσουν μέσα στη βία. Ειδικά αν έχουν αγόρια μπορεί να φοβούνται ότι τα παιδιά θα μιμηθούν και θα εξελιχθούν σε βίαιους ενήλικες.
Η έμφυλη βία αφορά ανθρώπους όλων των επιπέδων…
Έχοντας στο μυαλό σας όλα αυτά τα περιστατικά που σας έχουν καταγγελθεί, μπορείτε να σκιαγραφήσετε το προφίλ των γυναικών που έχουν υποστεί έμφυλη βία, αλλά και των θυτών τους;
Πρέπει να είμαστε λίγο προσεκτικοί όταν κάνουμε λόγο για συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ιδιότητες, τόσο των θυμάτων όσο και των θυτών. Μια τέτοια σκιαγράφηση μπορεί και να στοχοποιήσει κάποιες συγκεκριμένες ομάδες και με έναν τρόπο λειτουργεί υπεραπλουστευτικά. Αυτό που νομίζω ότι θα είχε μεγαλύτερη χρησιμότητα είναι να έχουμε στο νου μας ότι η έμφυλη βία αφορά όλους, ανεξαρτήτου εκπαίδευσης, πολιτισμικού πλαισίου, μόρφωσης, οικονομικής δυνατότητας.
Θα συμφωνήσετε πιστεύω ότι η έμφυλη βία έχει τις ρίζες της στον έμφυλο διαχωρισμό που είναι ριζωμένος μέσα μας από την παιδική ηλικία. Τότε που μαθαίναμε τι είναι «φυσιολογικό» και τι δεν είναι. Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς; Τι πρέπει να προσέξουν όσον αφορά στον τρόπο που μεγαλώνουν τα παιδιά τους;
Αυτό που θα έπρεπε να έχουμε στο μυαλό μας ως γονείς είναι πως βασική προϋπόθεση για τη βία μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι η αντίληψη ότι οι γυναίκες έχουν μικρότερη αξία. Είναι σημαντικό να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας με τη φιλοσοφία ότι και τα δυο φύλα έχουν την ίδια αξία και να μην αναπαράγουμε αυτές τις στερεοτυπικές αντιλήψεις. Και ξέρετε ότι τα παιδιά είναι σφουγγαράκια, μιμούνται και οι γονείς τους είναι τα βασικά πρότυπα μίμησης. Οπότε ένας καλός τρόπος είναι να δούμε πότε εμείς γινόμαστε βίαιοι και επιθετικοί, πότε εμείς αντιδράμε στη βία που δεχόμαστε. Μπορεί να μην τη δεχόμαστε άμεσα, αλλά αν για παράδειγμα γνωρίζω ότι η γειτόνισσά μου είναι θύμα έμφυλης βίας, γιατί την ακούω να τσακώνεται με τον σύζυγό της και έχω ένα παιδί, σκεφτείτε πως θα ήταν γι’ αυτό το παιδί να γνωρίζει ότι η μαμά και ο μπαμπάς είναι ενάντια σε μια τέτοια συμπεριφορά. Ότι αυτή τη συμπεριφορά θα τη συζητήσουν μέσα στο σπίτι ως κάτι μη αποδεκτό, ότι θα προσπαθήσουν να υποστηρίξουν αυτή τη γυναίκα ή θα το καταγγείλουν με κάποιο τρόπο. Έτσι το παιδί λαμβάνει το μήνυμα ότι εμείς τέτοιου τύπου συμπεριφορές δεν τις αποδεχόμαστε.
Επίσης αν πρόκειται για μια οικογένεια στην οποία υπάρχουν πολύ στερεότυπες αντιλήψεις για το τι κάνει το κάθε φύλο, το παιδί παίρνει αυτό το μήνυμα, είτε είναι αγόρι, είτε είναι κορίτσι. Αυτές οι αθώες φαινομενικά εκφράσεις «έτσι κάνουν τα αγόρια» ή «έτσι κάνουν τα κορίτσια», έχουν αυτές τις υποβόσκουσες αξίες για το τι θεωρούμε φυσιολογικό να περιμένουμε από τα δύο φύλα.
Και αν αύριο είναι η κόρη μας αυτή που θα πέσει θύμα έμφυλης βίας, είναι σημαντικό να ξέρει ότι η οικογένειά της θα είναι εκεί να την ακούσει και να την υποστηρίξει και όχι να ακούσει ατάκες όπως «δεν πειράζει, έτσι κάνουν οι άντρες, δεν βαριέσαι δεν θα χαλάσεις την οικογένειά σου γι’ αυτό». Ή αν ο θύτης είναι το δικό μας αγόρι, είναι πολύ σημαντικό η οικογένεια να βρει το κουράγιο να σταθεί κριτικά απέναντι σε μια τέτοια συμπεριφορά και να την καταδικάσει.
Υπάρχουν πολλές μορφές βίας
Τι θα λέγατε σε μια νέα κοπέλα που βρίσκεται στην αρχή μιας σχέσης, τι πρέπει να προσέξει; Υπάρχουν σημάδια στη συμπεριφορά του συντρόφου της που να υποδηλώνουν πως αυτή η σχέση θα εξελιχθεί σε κακοποιητική;
Θα της έλεγα ότι η βία δεν είναι μόνο σωματική, δεν είναι μόνο να σε χτυπάει κανείς, δεν είναι μόνο να σε κακοποιεί κανείς σεξουαλικά. Βία μπορεί να είναι το να σε ταπεινώνει κάποιος, να είναι επικριτικός απέναντί σου, να σχολιάζει το τι φοράς και να έχει την απαίτηση να φοράς πολύ συγκεκριμένα ρούχα, να σε εμποδίζει να εργαστείς με το πρόσχημα της αγάπης και ότι δεν θέλει να κουράζεσαι, ενώ εσύ θέλεις να εργαστείς. Θα ήθελα να είμαι σίγουρη ότι η γυναίκα αυτή ξέρει τι είναι έμφυλη βία και πως μπορεί να ακουμπήσει σε διαφορετικά κομμάτια της προσωπικότητάς της. Θα της έλεγα επίσης ότι δεν φέρει καμιά ευθύνη αν δεχθεί βία. Ότι κι αν έχει κάνει. Ακόμη και αν μπορεί να έκανε πράγματα που και η ίδια δεν θεωρεί ότι είναι σωστά. Αν για κάποιο λόγο κάποιος δεν θέλει να είναι μαζί σου, μπορεί να αποχωρίσει.
Επειδή ζούμε στην ψηφιακή εποχή και η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να γίνει και μέσω της εικόνας (έχουμε τέτοια παραδείγματα από την επικαιρότητα) τι θα πρέπει να προσέξουν οι έφηβοι;
Οι έφηβοι είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουν ότι πρόκειται για μορφή βίας το να σε βιντεοσκοπώ, το να ανεβάζω κάτι στο διαδίκτυο χωρίς τη συναίνεσή σου. Έχει τις ίδιες επιπτώσεις στο ψυχολογικό επίπεδο και κάποιες φορές και περισσότερες γιατί έχει πολύ μεγαλύτερη έκθεση. Με τους έφηβους θα ήταν πολύ σημαντικό να γίνει μια κουβέντα για να δούμε πως διαφυλάσσουν τις προσωπικές τους στιγμές. Πως και τι και για ποιο λόγο ανεβάζουν πράγματα στα socialmedia. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν πως οτιδήποτε ανεβάζουν και αφορά στην προσωπικότητά τους μπορεί να αξιοποιηθεί και να χρησιμοποιηθεί με κακό σκοπό. Πολύς λόγος γίνεται για παράδειγμα για τις ερωτικές σκηνές και πως αυτές χρησιμοποιήθηκαν. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι ακόμα και η φωτογραφία που ανεβάζω και δηλώνω ότι βρίσκομαι στην κεντρική πλατεία. Για ποιο λόγο την ανεβάζω; Τι κινδύνους μπορεί να έχει αυτό; Πως εκτίθεμαι;
Ένα άλλο κομμάτι που είναι σημαντικό είναι να μην ντραπεί το παιδί να μιλήσει όταν κάτι που το αφορά έχει ανεβεί στο διαδίκτυο και αποτελεί αντικείμενο χλευασμού.
Και τέλος πρέπει να γίνει μια γενικότερη κουβέντα για το ποια είναι τα πρότυπα των νέων ανθρώπων. Το πως εκθέτουν τις προσωπικές τους στιγμές. Οι φωτογραφίες που ανεβάζουν έχουν να κάνουν με τα πρότυπα που βλέπουν. Ποια είναι αυτά τα πρότυπα που διαμορφώνουν συνειδήσεις; Αξίζει κανείς να τους μιμηθεί; Αν ένας διάσημος ανεβάζει φωτογραφίες και εκθέτει την προσωπική του ζωή, θα πρέπει εγώ να τον ακολουθήσω; Για ποιο λόγο και που μπορώ να κινδυνεύσω;
Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρη τη συνέντευξη της κ. Χριστίνας Ποποντοπούλου σταpodcasts του διαλόγου. Αναζητήστε την στο www.trikalaonline.gr
