Κωνσταντίνα Νταϊλιάνη, επιστημονικό στέλεχος του Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων Τρικάλων
Της Αφροδίτης Νανάκη
Εδώ και 25 χρόνια οι επιστήμονες του Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας ν. Τρικάλων είναι οι άνθρωποι που γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα τις σχολικές κοινότητες και τα θέματα που ταλανίζουν μαθητές, εκπαιδευτικούς αλλά και γονείς. Είναι οι άνθρωποι που καλούνται να ενισχύσουν την προσωπικότητα των μαθητών, τις κοινωνικές τους δεξιότητες και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις ώστε να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους για να μπορέσουν στη συνέχεια να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις χωρίς να καταφεύγουν σε συμπεριφορές που βλάπτουν την σωματική και ψυχική τους υγεία.
Η Κωνσταντίνα Νταϊλιάνη κοινωνική λειτουργός και επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου, μιλά σήμερα στον «δ» για την πολυετή του δράση, για τα θέματα που απασχολούν τους έφηβους μαθητές, για τη δουλειά που κάνει με τους εκπαιδευτικούς, για τις ανησυχίες των γονιών και την δυσκολία τους στο να φέρουν εις πέρας τον γονεϊκό τους ρόλο, λόγω των ραγδαίων κοινωνικών αλλαγών που συντελούνται.
Δεν παραλείπει δε να υπογραμμίσει την αναγκαιότητα καλλιέργειας μιας καλής και στενής συνεργασίας μεταξύ των δύο συστημάτων που αλληλεπιδρούν και αλληλοεξαρτώνται: την οικογένεια και το σχολείο, που παίζουν καταλυτικό ρόλο στην κοινωνική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.
Πως φεύγετε από ένα σχολείο όταν έχει ολοκληρωθεί η δουλειά που κάνετε με μια ομάδα μαθητών;
Φεύγω πάρα πολύ καλά. Η συνομιλία με τους εφήβους μου δίνει μια αισιοδοξία, γιατί τα παιδιά σήμερα έχουν καλύτερη αντίληψη για τον κόσμο που υπάρχει γύρω τους, για το ποια είναι τα προβλήματα και για το πως οι ίδιοι είναι μέσα στα πλαίσια που ζουν και μεγαλώνουν. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Πριν λίγες ημέρες είχα τη χαρά να μπω σε ένα τμήμα της Γ’ Λυκείου. Μιλώντας λοιπόν με τα παιδιά δεν στάθηκαν στο άγχος των μαθημάτων και των εξετάσεων, αλλά στο τι τους προσφέρει το σχολείο σήμερα. Μίλησαν για ένα σχολείο που σκοτώνει τη δημιουργικότητα, για την ανάγκη τους να σχετίζονται με ένα διαφορετικό τρόπο, για την ανάγκη να υπάρχουν οι τέχνες μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Παλαιότερα, στη δική μου γενιά, το μεγάλο μας άγχος ήταν πως θα μπούμε στο πανεπιστήμιο. Τα παιδιά σήμερα μιλάνε για το πανεπιστήμιο, αλλά ξέρουν πως αν καταφέρουν να εισαχθούν δεν θα είναι σίγουρα πως τελικά ήταν αυτό που ήθελαν.
Πως δουλεύετε με τους μαθητές; Εσείς επιλέγετε τα θέματα που θα συζητήσετε ή το σχολείο σας καλεί με συγκεκριμένο θεματολόγιο;
Το σχολείο είναι εκείνο που καταθέτει το αίτημά του στο Κέντρο Πρόληψης και εμείς προσπαθούμε να ανταποκριθούμε άμεσα. Συνήθως ο χρόνος που διαθέτουν τα σχολεία είναι ένα διδακτικό δίωρο. Και αυτό είναι το λυπηρό γιατί και οι δύο πλευρές θα θέλαμε να υπάρχει περισσότερος χρόνος, δεν μας είναι αρκετός. Κάθε φορά μπορεί να πάμε με συγκεκριμένη θεματολογία, αλλά αν η τάξη έχει άλλες ανάγκες προσαρμοζόμαστε και προσπαθούμε να αφουγκραστούμε αυτό που έχουν ανάγκη τα παιδιά. Επανέρχομαι στο παράδειγμα που σας ανέφερα προηγουμένως με την τάξη της Γ’ Λυκείου, όπου αν και πηγαίναμε για να συζητήσουμε το άγχος των εξετάσεων, η πραγματικότητα ήταν ότι το άγχος δεν είχε φτάσει να κατακλύσει τα παιδιά. Τα παιδιά έχουν άγχος για άλλα πράγματα. Οπότε η κουβέντα μας στράφηκε στα θέματα που μας έδειξαν ότι τους απασχολούν περισσότερο.
Ποια ήταν τα θέματα που τους απασχολούσαν;
Το πρώτο που θα έλεγα είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις, τα θέματα φιλίας, το μπούλινγκ, οι σχέσεις με τους γονείς, τους καθηγητές τους, όλα αυτά που έρχονται και τους πιέζουν. Βέβαια ένα άλλο θέμα που είναι αρκετά επίκαιρο και απασχολεί την επιστημονική κοινότητα είναι αυτό της σεξουαλικής υγείας, της σεξουαλικότητας. Δέχονται πάρα πολλές επιρροές, πάρα πολλές πληροφορίες μέσα από το διαδίκτυο που τους δημιουργούν αμφιβολίες, ανησυχίες, φόβους. Βέβαια δεν βγαίνουν πολύ ανοιχτά. Ντρέπονται να ανοίξουν ένα τέτοιο θέμα. Όπως ντρέπονται και οι γονείς και οι καθηγητές δυσκολεύονται.
Οι εκπαιδευτικοί δυσκολεύονται να ανοίξουν θέματα που αφορούν στη σεξουαλικότητα και που απασχολούν τους μαθητές, οι γονείς ντρέπονται… Που μπορεί λοιπόν να απευθυνθεί ένα παιδί για να πάρει απαντήσεις;
Νομίζω ότι χρειάζεται πάρα πολύ δουλειά από όλους εμάς που ασχολούμαστε και δουλεύουμε με τα παιδιά. Όταν μιλάμε για έφηβους, το μυαλό μας πάει στο πως είμασταν εμείς στην εφηβική μας ηλικία. Αλλά η σημερινή γενιά είναι πολύ διαφορετική σε σχέση με αυτές των προηγούμενων ετών. Χρειάζεται μόνο να σκεφτούμε πόσο έχει εισβάλλει το διαδίκτυο στη ζωή τους και πως τα παιδιά σχετίζονται και εντάσσονται στις διαδικτυακές κοινότητες. Εκείνο μάλιστα που πρέπει να έχουμε συνέχεια στο μυαλό μας είναι ότι πρόκειται για μια γενιά που βιώνει τέσσερις απανωτές κρίσεις ξεκινώντας από την οικονομική κρίση (έχουν γεννηθεί εκείνη την περίοδο ή λίγο νωρίτερα). Ακολούθησε η κρίση του covid και όλο αυτό που έφερε η πανδημία -και ακόμη δεν έχουμε καταγράψει πόσο επηρέασε την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών-η ενεργειακή κρίση και η απειλή του πολέμου και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε την οικολογική-περιβαλλοντική κρίση. Οπότε προσπαθούμε να μπούμε λίγο στη θέση αυτών των παιδιών στους καιρούς αβεβαιότητας που μεγαλώνουν και πόσο όλα αυτά προκαλούν καταστάσεις φόβου, ανησυχίας, σύγχυσης. Και κάπου εκεί έρχονται οι ουσίες να μπουν στη ζωή τους. Σε καμιά περίπτωση δεν θέλω μέσα από αυτή την κουβέντα μας να φέρω έναν φόβο και έναν πανικό. Θέλω μόνο να υπογραμμίσω πόσο κοντά πρέπει να είναι οι γονείς στα παιδιά τους.
Χρειάζεται να μπούμε στη θέση τους ίσως…
Ακριβώς, να αφουγκραστούμε τους φόβους και τις ανησυχίες που μπορεί να κουβαλάνε. Να δούμε και τι αντέχουν. Πολλές φορές υπογραμμίζουμε στα παιδιά μας ότι η ζωή τους είναι μόνο η ακαδημαϊκή τους καταξίωση και οι επιτυχίες. Νομίζω πως έφτασε η εποχή που πρέπει να βάλουμε μπροστά τα παιδιά ως ανθρώπους με δικαιώματα, τα οποία καθημερινά καταπατούνται. Και ένα βασικό δικαίωμα είναι να έχουν ελεύθερο χρόνο, χρόνο που θα αφιερώνουν σε ουσιαστικά πράγματα.
Η απάντηση των γονιών είναι πως επειδή ακριβώς οι καιροί είναι άγριοι πρέπει να προετοιμάσουν τα παιδιά τους ώστε να έχουν όσο το δυνατόν περισσότερα εφόδια. Πόσο δύσκολος είναι ο ρόλος του γονέα με όλες αυτές τις σημαντικές αλλαγές που συντελούνται σήμερα και χωρίς ουσιαστική καθοδήγηση;
Σίγουρα δεν είναι εύκολο. Τα πράγματα έχουν αλλάξει σε σχέση με παλαιότερα όπου στις παραδοσιακές κοινωνίες τα παιδιά μεγάλωναν σε μια κοινότητα με πολλά υποστηρικτικά δίκτυα. Υπήρχε ο παππούς, η γιαγιά, η γειτονιά που η οικογένεια εμπιστεύονταν τα παιδιά της στις διάφορες αλλαγές και μεταβάσεις. Η κοινότητα νοιαζόταν για το κάθε παιδί. Σήμερα οι γονείς μεγαλώνουν μόνοι τους τα παιδιά τους. Δουλεύουν πάρα πολύ, δεν έχουν χρόνο να τους αφιερώσουν, ούτε διάθεση. Διότι και οι γονείς βγαίνουν μέσα από τέσσερις απανωτές κρίσεις και είναι πολύ κουρασμένοι. Και παρόλα αυτά πρέπει να είναι ενημερωμένοι για τους κινδύνους που ελλοχεύουν χωρίς να υπάρχει όμως η απαιτούμενη ενημέρωση και καθοδήγηση. Και πρέπει να συνειδητοποιήσουν πόσο ουσιαστική πρέπει να είναι η σχέση τους με τα παιδιά τους. Και σήμερα αυτή η σχέση, είναι σχέση ισοτιμίας, αυτό ζητάνε τα παιδιά. Γονείς που να τους καταλαβαίνουν».
Πού ακριβώς βρίσκονται όμως τα όρια σ’ αυτή τη σχέση ισοτιμίας;
Βάζετε τώρα στο τραπέζι ένα άλλο πολύ σοβαρό κεφάλαιο. Ένα θέμα που συζητάμε και απασχολεί πολύ τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και προσχολικής εκπαίδευσης είναι πως στα νηπιαγωγεία και στα δημοτικά υποδέχονται σήμερα παιδιά ανορίωτα, παιδιά χωρίς όρια. Εκεί είναι που ο σημερινός γονιός αρχίζει να χάνει το παιχνίδι. Είναι αδιαμφησβήτητο ότι ο γονιός αγαπάει το παιδί του. Για να λες όμως ότι αγαπάς το παιδί σου θα πρέπει από πολύ μικρή ηλικία να του μάθεις τα όρια. Πως να συνδιαλέγεται μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον, πως να είναι ευγενικός, να μοιράζεται, να είναι αλληλέγγυος, να επιδεικνύει ενσυναίσθηση για να μπορεί να συνυπάρχει αρμονικά με τους άλλους ανθρώπους μέσα στις μικρές μας κοινότητες, όπου κύριο χαρακτηριστικό των μελών τους θα είναι το νιάξιμο του ενός για τον άλλο. Ένα στοιχείο που θα τους συνοδεύει και στη μετέπειτα εξέλιξή τους.
Πού έχουμε χάσει τον έλεγχο; Υπάρχει ενοχή των γονιών απέναντι στα παιδιά, ίσως επειδή δεν περνούν αρκετό χρόνο μαζί τους;
Νομίζω υπάρχουν απ’ όλα. Πριν όμως αρχίσουμε να ζητάμε από τα παιδιά πράγματα, καλό είναι ο κάθε γονιός να στραφεί προς τον εαυτό του και να δει τα δικά του θέματα. Τι θεωρεί εκείνος σημαντικό για τον ίδιο στη σημερινή εποχή. Δεν είναι μοναδική αξία η επιτυχία των παιδιών. Όταν ο γονιός πάει στο σχολείο, σαφώς θα ρωτήσει για τις επιδόσεις του παιδιού του, γιατί είναι μια ένδειξη κι αυτή όταν ένα παιδί δεν πάει καλά στα μαθήματα. Είναι όμως πολύ βασικό να δούμε πως είναι το ίδιο μέσα στην ομάδα. Επιδεικνύει συνεργασία, υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να εκφραστεί;»
Συνεργάζεστε και δουλεύετε και με τους εκπαιδευτικούς ως Κέντρο Πρόληψης.
Η δουλειά που κάνουμε με τους εκπαιδευτικούς είναι ένας άλλος βασικός πυλώνας. Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε χτίσει μια πολύ σταθερή και σίγουρη σχέση. Έχω γνωρίσει ανθρώπους που αγαπάνε πάρα πολύ αυτό που κάνουνε και έχουν δώσει τον εαυτό τους όλα αυτά τα χρόνια και το λέω αυτό γιατί είναι ένας κλάδος που κουβαλάει πάρα πολλά στερεότυπα και πάρα πολλές προκαταλήψεις και νομίζω ότι χρειάζεται όλοι μας να τους αγκαλιάσουμε ως γονείς και ως κοινότητα και να τους δείξουμε και περισσότερη εμπιστοσύνη. Γιατί το χρειάζονται και το θέλουν.
Τι αιτήματα φτάνουν σε σας από τους εκπαιδευτικούς; Πάνω σε ποια θέματα ζητούν τη συνδρομή σας;
Είναι πάρα πολλά τα θέματα. Ένα βασικό κομμάτι του Κέντρου είναι να τους εκπαιδεύσουμε πάνω στη φιλοσοφία της πρόληψης των εξαρτήσεων η οποία έχει να κάνει με αξίες, με δίκτυα υποστήριξης, με τη συναισθηματική νοημοσύνη. Υπάρχουν συγκεκριμένα εκπαιδευτικά υλικά, έτοιμα δηλαδή εργαλεία τα οποία μπορούν να τα εφαρμόσουν μέσα στη σχολική τους τάξη. Ένα τέτοιο υλικό είναι αυτό που αφορά στο κάπνισμα. Είναι πολύ σημαντικό να μπορέσουμε από πολύ μικρή ηλικία, να καταλάβουν τα παιδιά ότι πρέπει να επιλέγουν υγιείς συνήθειες. Και εκεί χρειαζόμαστε τη συνεργασία τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των γονιών.
Είμαστε πρώτοι στον ηλεκτρονικό τζόγο!
Τι άλλες εξαρτήσεις δουλεύετε στις ομάδες με τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές
Ως Κέντρο Πρόληψης Τρικάλων συμμετέχουμε σε μια πανελλήνια –πανευρωπαϊκή έρευνα στο μαθητικό πληθυσμό προκειμένου να καταγράψουμε τη σχέση των μαθητών ηλικίας 14 έως 17 χρόνων με το κάπνισμα (αφορά και στο ηλεκτρονικό κάπνισμα), τον τζόγο, το αλκοόλ και την κάνναβη. Η έρευνα αυτή που έγινε προ covid έδειξε ότι είμαστε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο πρώτοι στον ηλεκτρονικό τζόγο. Όσον αφορά στο αλκοόλ δεν έχουμε πολύ υψηλά ποσοστά, αν και μας ανησυχεί το αλκοόλ που καταναλώνουν οι μαθητές τα Σαββατοκύριακα στη διασκέδασή τους και τα αυξημένα ποσοστά μέθης που φτάνουν στα επείγοντα των Νοσοκομείων καθώς και στις πενταήμερες εκδρομές.
Έχουν ενδιαφέρον έρευνες που διεξάγονται από άλλους φορείς όπως το ΕΚΠΑ και αφορούν στη μετά covid εποχή και πως έχει επηρεάσει η πανδημία την ψυχική κατάσταση των εφήβων, πώς το διαδίκτυο έχει μπει μέσα στη ζωή τους και τον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν πως τα αγόρια έχουν στραφεί στο gaming και στις ιστοσελίδες πορνογραφικού περιεχομένου, ενώ τα κορίτσια αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στα socialmedia και εκδηλώνουν συμπεριφορές με πιο ναρκισσιστικά στοιχεία, δηλαδή πως θα ντυθούν, αν είναι καλή η φωτογραφία που ανεβάζουν. Είναι στοιχεία που δείχνουν τι θεωρούν σημαντικό τα παιδιά αυτή την εποχή στην οποία ζουν.
Να είμαστε παρόντες στη ζωή των παιδιών μας
Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν γονιό που θα ζητούσε τη βοήθεια σας για να βελτιώσει τη σχέση του με το παιδί του;
Να το αφουγκράζεται. Τα παιδιά δεν τους είναι εύκολο πάντα να μιλήσουν. Εκδηλώνουν τους φόβους, τις δυσκολίες τους, τις ανησυχίες τους μέσα από τη συμπεριφορά τους. Χρειάζεται να είμαστε παρόντες και παρούσες στη ζωή των παιδιών μας. Με έναν διακριτικό τρόπο, να αφιερώνουμε στιγμές που μπορούν να μας φέρουν κοντά, όπως μια ωραία βόλτα. Πράγματα που έχουν μια αισθητική, δίνουμε σημασία στην αισθητική. Απ’ το πως θα ντυθεί, πως θα μιλήσει. Είναι αξίες που χρειάζεται να τις επαναφέρουμε. Και όταν ο ίδιος ο γονιός δυσκολεύεται και ανησυχεί να ζητάει βοήθεια. Και στα παιδιά λέμε συνεχώς να μιλάνε. Πρόσφατα τους έφερα το παράδειγμα με το στρείδι το οποίο αν δεν ανοίξει πεθαίνει, χάνεται, σβήνει. Αντίστοιχα και ο ίδιος ο γονιός. Δεν είναι ένδειξη αδυναμίας όταν κάτι δεν πήγε καλά, όταν αισθάνονται πληγωμένοι. Πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε αυτό που μας απασχολεί. Να εμπιστευόμαστε το σχολείο, να χτίσουμε πάνω σ’ αυτή τη σχέση, θα το λέω και θα το ξαναλέω. Το μήνυμα λοιπόν της πρόληψης είναι πως η ψυχική και συναισθηματική υγεία των παιδιών μας αφορά όλους».
