Ο ομότιμος καθηγητής του ΤΕΦΑΑ Τρικάλων και πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου «Η άσκηση είναι φάρμακο» κ. Γιάννης Κουτεντάκης προειδοποιεί:
«Ήρθε η ώρα οι γιατροί να συνταγογραφούν και χρόνο άσκησης!»
Της Αφροδίτης Νανάκη
Αν και η σωματική άσκηση έχει αναγνωριστεί ως βασικός πυλώνας της υγείας από την εποχή του Ιπποκράτη, τα τελευταία χρόνια η πλειονότητα του πληθυσμού της χώρας μας περνά τη ζωή του υποκινητικά με ότι αυτό συνεπάγεται για τα ίδια τα άτομα, αλλά και για το σύστημα υγείας μακροπρόθεσμα. Η πανδημία ήρθε να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την τάση αυτή, με αποτέλεσμα οι επιστήμονες να κρούουν διαρκώς τον κώδωνα του κινδύνου.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο κ. Γιάννης Κουτεντάκης ομότιμος καθηγητής του ΤΕΦΑΑ Τρικάλων και πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου «Η Άσκηση είναι φάρμακο», στέκεται ιδιαίτερα στις δραματικές επιπτώσεις της απουσίας κίνησης από τη ζωή των παιδιών τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον, δείχνει ως βασικούς υπεύθυνους την οικογένεια αλλά και το σχολείο για την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί και εξηγεί τους λόγους για τους οποίους είναι αναγκαία η ενσωμάτωση της συνταγογράφησης της άσκησης στο εθνικό σύστημα υγείας της Ελλάδας για την πρόληψη και αντιμετώπιση πολλών ασθενειών και παθήσεων:
«Άνθρωπος σημαίνει κίνηση»
Κ. Κουτεντάκη θα ήθελα να σχολιάσετε την Ιποκκράτειο ρήση που φιλοξενείται στην ηλεκτρονική σελίδα του Εθνικού Κέντρου «Η Άσκηση είναι φάρμακο»: «Αν μπορούσαμε να δώσουμε σε κάθε άτομο τη σωστή δόση άσκησης και διατροφής- ούτε πολύ λιγότερη, ούτε πολύ περισσότερη- τότε θα είχαμε βρει τον ασφαλέστερο δρόμο για την Υγεία».
Αυτό είναι κάτι που έχει ειπωθεί εδώ και 2.500 χρόνια περίπου και υπογραμμίζει τη σημασία που έχει η άσκηση και η διατροφή δευτερευόντως, στην υγεία του ανθρώπου. Πάρα πολύ πιστεύουν σήμερα ότι θέματα υγείας, όπως η παχυσαρκία, είναι θέμα διατροφής. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Βεβαίως η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο, αλλά αν κοιτάξουμε τα τελευταία πενήντα χρόνια στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα, θα δούμε ότι η παχυσαρκία διπλασιάστηκε, δεν διπλασιάστηκαν όμως οι θερμίδες οι οποίες παίρνουμε μέσω της διατροφής, έστω κι αν αυτή δεν είναι τόσο υγιεινή. Αυτό που έγινε είναι ότι μηδενίστηκε σχεδόν η σωματική μας δραστηριότητα. Πήγαμε στις πολυκατοικίες, δεν έχουμε τον κήπο μας, παίρνουμε το αυτοκίνητο για να κάνουμε δυο τετράγωνα.
Το Εθνικό Κέντρο «Η Άσκηση είναι φάρμακο»- ένας βραχίονας μιας παγκόσμιας κίνησης που ξεκίνησε από την Αμερική και περιλαμβάνει πενήντα χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα- έρχεται να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία για τις αξίες της σωματικής κίνησης, αξίες οι οποίες διαχρονικά παραμένουν οι ίδιες. Αυτό λοιπόν που είπε ο Ιπποκράτης εξακολουθεί να ισχύει. Αλλά υπάρχει και λόγος γι’ αυτό.
Ποιος είναι ο λόγος;
Δεν ξέρω αν αναρωτηθήκαμε ποτέ γιατί έχουμε δυο χέρια και δύο πόδια κι όχι πέντε πόδια και εφτά χέρια. Αν απαντήσουμε σ’ αυτό το ερώτημα θα καταλήξουμε στη διαπίστωση πως ο άνθρωπος εξελίχθηκε για να είναι μια μηχανή κίνησης και όχι μια άμορφη μάζα πάνω σε ένα καναπέ. Για παράδειγμα η καμάρα του ποδιού μας δεν είναι για να φοράμε είκοσι πόντους τακούνι, αλλά πρόκειται για ένα σύστημα απορρόφησης και επαναφοράς ενέργειας που μας βοηθά να κάνουμε το επόμενο βήμα στο περπάτημα, στο τρέξιμο. Τα γόνατα, η λεπτή μέση, το ότι μπορούμε και αναπνέουμε και από τη μύτη και από το στόμα-το άλογο, ο σκύλος δεν μπορούν-όλα αυτά είναι ανατομικά χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στον άνθρωπο δρομέα, στον άνθρωπο μηχανή κίνησης. Αυτό έχουμε ξεχάσει.
Νομίζω πως η ρίζα του προβλήματος εντοπίζεται σ΄ αυτό που υπογραμμίζετε σε ένα κείμενό σας πως «είναι αναγκαία η αποκατάσταση της τοξικής δυσαρμονίας που δημιούργησαν όλοι οι περί παιδείας νόμοι των τελευταίων σαράντα ετών, οι οποίοι απέτυχαν να στηρίξουν ισορροπημένα το δισυπόστατο της ανθρώπινης ύπαρξης, δηλαδή το σώμα και το πνεύμα». Από το σχολείο δεν ξεκινά όλη αυτή η κατάσταση;
Είναι γεγονός ότι όλα ξεκινάνε από το σχολείο και πιο σωστά από την οικογένεια.Όταν η οικογένεια αποφάσισε να μείνει στον τρίτο όροφο μιας πολυκατοικίας διότι θεωρεί ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο βελτιώνεται η κοινωνική της ακτινοβολία και το παιδί έχει 2,5 μέτρα για να κινηθεί, θα το πληρώσει ακριβά. Η γιαγιά μου έλεγε πως όταν βλέπεις κάτι και θέλεις να το ερμηνεύσεις πήγαινε τρεις γενιές πίσω στην ίδια οικογένεια. Τόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της. Σ’ αυτό είμαι κάθετος. Βέβαια και το σχολείο δεν βοηθάει. Αλλά το σχολείο είναι προϊόν και προέκταση της κοινωνίας μας.
Μεγάλη ζημιά για τα παιδιά η ακινησία
Προ ημερών γιορτάσαμε όμως την ημέρα σχολικού αθλητισμού.
Το γιορτάσαμε αλλά δεν ξέρουμε τι είναι. Σήμερα έχουμε την εσφαλμένη εντύπωση ότι το παιδί μας, ο μαθητής, θα γίνει καλύτερος αν περνάει πενήντα ώρες την ημέρα σε φροντιστήρια, σε σχολεία και σε δασκάλους. Όλο αυτό όμως είναι αντίθετο με τη φυσιολογία του παιδιού με αποτέλεσμα να προκαλείται ένας θυμός, μια αγανάκτηση και να οδηγούμαστε σε περιστατικά βίας στα σχολεία και όχι μόνο. Και μπορώ να το εξηγήσω αυτό: αν μετρήσουμε τον μεταβολισμό (είναι η διαδικασία παραγωγής και διάθεσης ενέργειας στο σώμα μας) σε ένα παιδί έντεκα, δώδεκα χρόνων θα δούμε ότι είναι ίδιος με τον μεταβολισμό ενός ενήλικα πρωταθλητή. Δηλαδή ο πιτσιρικάς των δέκα, δώδεκα ετών παράγει τόση ενέργεια όση ένας πρωταθλητής δρόμων αντοχής, ηλικίας εικοσιπέντε, τριάντα χρόνων. Αυτή η ενέργεια, η οποία παράγεται φυσιολογικά, που θα πάει; Που θα εκτονωθεί; Μην ξεχνάμε ότι στην αρχαία Ελλάδα, η βασική παιδεία, την έδιναν τέσσερις δάσκαλοι μόνο. Ο γραμματιστής (ο σημερινός φιλόλογος), ο μουσικός, ο δάσκαλος του χορού και ο παιδοτρίβης – γυμναστής. Το 50% της δραστηριότητας –αν βάλουμε το χορό και τη γυμναστική- ήταν σωματική αγωγή. Και το άλλο 50% ήταν ο γραμματιστής και ο μουσικός. Υπήρχε λοιπόν μία ισορροπία, μία αρμονία, η οποία τώρα δεν υπάρχει. Το κομμάτι που λέγεται σώμα (νους υγιής, εν σώματι υγιεί), δεν αντιπροσωπεύει ούτε ένα 2% της καθημερινότητας ενός παιδιού αυτής της ηλικίας.
Η κυβέρνηση, οι ιθύνοντες γενικότερα έχουν λάβει υπόψη τους όλα αυτά τα στοιχεία;
Καμία κυβέρνηση δεν θα λάβει τίποτα υπόψη της, αν δεν το θέλει ο λαός»
Λέτε ότι δεν το θέλει ο λαός;
Όχι δεν το θέλει. Ας πάει τώρα η κυβέρνηση, η εκάστοτε κυβέρνηση και να πει ότι μειώνω –γιατί αυτό πρέπει να πει-τις ώρες του σχολείου κατά 50% και τις αντικαθιστώ με δημιουργικές δραστηριότητες. Θα γίνει επανάσταση ή δεν θα γίνει; Ή να πει η κυβέρνηση ότι δεν χρειαζόμαστε 19 αλλά 9 πανεπιστήμια. Θα γίνει επανάσταση ή δεν θα γίνει;
Να συνταγογραφούν και για άσκηση οι γιατροί
Ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα που προωθεί το Εθνικό Κέντρο «Η άσκηση είναι φάρμακο» είναι η συνταγογράφηση της άσκησης. Συνταγογραφούν σε άλλες χώρες οι γιατροί άσκηση στους ασθενείς τους; Εδώ που βρισκόμαστε όσον αφορά στον συγκεκριμένο τομέα;
Εδώ βρισκόμαστε στο πουθενά. Σε άλλες χώρες- ήμουν και μέρος αυτής της διαδικασίας όταν ήμουν στην Αγγλία- ο γιατρός που βλέπει έναν ασθενή παχύσαρκο, διαβητικό, με καρδιοπάθεια, ή πίεση, ακόμη και έναν καρκινοπαθή, του συνταγογραφεί μεν φάρμακα αλλά και συγκεκριμένο χρόνο άσκησης. Παίρνει ο ασθενής το χαρτί και πηγαίνει να ασκηθεί σε ένα πιστοποιημένο χώρο, γυμναστήριο, διότι υπάρχουν ειδικά πρωτόκολλα για την άσκηση που ενδείκνυται για κάθε ασθένεια. Ο γιατρός ελέγχει στη συνέχεια τα αποτελέσματα της άσκησης στην υγεία του ασθενή και ανάλογα κινείται ή αλλάζει τη θεραπεία ή τον τρόπο άσκησης κλπ. Η συνταγογράφηση άθλησης υπάρχει στην Αγγλία, στην Αυστραλία, στην Αμερική και θα μπορούσε να γίνει και στην Ελλάδα.
Το μυαλό του Έλληνα θα πάει στις φαρμακοβιομηχανίες και θα σκεφτεί ότι ίσως είναι μια πρακτική που δεν τις συμφέρει.
Όχι δεν είναι οι φαρμακοβιομηχανίες, είναι πάλι ο κόσμος. Ο κόσμος έχει εθιστεί, έχει μάθει ότι αν δεν πάρει το φάρμακο, δεν πρόκειται να γίνει καλά.
Δεν θα ήταν και λιγότερο κοστοβόρα η υιοθέτηση μιας τέτοια πρακτικής;
Γύρω στα πέντε δισεκατομμύρια ετησίως θα είχαμε κέρδος μόνο από αυτό. Επειδή έκανα τους υπολογισμούς μου, είναι περίπου 10.000 θέσεις εργασίας με μισθό πάνω από 1.000 ευρώ. Αν καταλαβαίναμε ότι είμαστε για να κινούμαστε και όχι για να καθόμαστε, η χώρα θα είχε τεράστια οφέλη, χώρια το κοινωνικό όφελος. Διότι θα αισθανόταν ο ίδιος ο άνθρωπος πιο αισιόδοξος, πιο δυνατός, πιο δημιουργικός, πιο αποφασιστικός.
Αν και έχουμε την εντύπωση ότι ο κόσμος σήμερα γυμνάζεται και κινείται περισσότερο, έρχονται τα στατιστικά ερευνών και μας διαψεύδουν, αφού σύμφωνα με αυτές το 68% του πληθυσμού παρουσιάζει έντονα φαινόμενα υποκινητικότητας, έναντι 54% το 2002.
Ναι έτσι είναι. Και αν πάμε στα παιδιά η εικόνα είναι ακόμη χειρότερη. Όσον αφορά στους έφηβους 15 χρόνων, μόνο ένα ποσοστό 18% των αγοριών και ένα 5% των κοριτσιών κάνουν τις απαραίτητες για την υγεία τους σωματικές δραστηριότητες. Και αυτά είναι στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Κάντε εσείς τα μαθηματικά σας και πείτε μου τι θα γίνει με αυτά τα παιδιά όταν γίνουν 40 ή 50 χρόνων και τι σημαίνει αυτό για τη χώρα και για την κοινωνία γενικότερα! Αυτή είναι η κατάσταση. Την οποία επιδιώξαμε και θέλουμε.
Παχυσαρκία και ατομική ευθύνη
Υπάρχει ξέρετε και η άποψη που λέει πως η παχυσαρκία δεν είναι θέμα ατομικής ευθύνης, αλλά κοινωνικό σύμπτωμα και πως το να κατηγορούμε τους ανθρώπους για την παχυσαρκία δεν μας αφήνει να δούμε τα κοινωνικά προβλήματα που οδηγούν σ’ αυτή.
Συμφωνώ ότι υπάρχει ένα σημαντικό κοινωνικό υπόβαθρο, όπως συμβαίνει άλλωστε σε όλα τα θέματα. Είμαστε όμως στα Τρίκαλα, σε μια πόλη εντελώς επίπεδη, μία πόλη στην οποία παλαιότερα υπήρχαν 15.000 με 20.000 ποδήλατα και τώρα είναι ελάχιστα. Έχουμε όμως αυτοκίνητα. Αυτό θέλουμε, αυτό έχουμε. Η παχυσαρκία σαφώς έχει κοινωνικό υπόβαθρο, αλλά όμως είναι και σοβαρή ατομική ευθύνη. Διότι δεν μας υποχρεώνει κανένας να καθόμαστε στον καναπέ και να ασχολούμαστε με τα κινητά τριάντα πέντε ώρες την ημέρα. Εμείς το κάνουμε. Είμαστε αποκλειστικά όλοι μας υπεύθυνοι για το άτομό μας. Υπάρχει κίνηση σήμερα των γυναικών στην Αμερική και λένε ότι θέλουν να είναι κυρίες του σώματός τους και μπράβο τους και είμαστε μαζί τους. Ε πως θα είσαι εκεί, αλλά δεν μπορείς να είσαι αλλού; Και αναφέρομαι στην απόλυτη ευθύνη που ζητούν να έχουν στο σώμα τους. Πιστεύω ότι έχουμε την απόλυτη ευθύνη και σ΄ αυτό είμαι κατηγορηματικός.
Θα ήθελα τέλος να σταθώ και σε ένα άλλο κεφάλαιο, με το οποίο σχετίζεται την κίνηση και δη την καλή φυσική κατάσταση ενός ανθρώπου με την δυνατότητά ανεύρεσης εργασίας.
Σε μεγάλα πανεπιστήμια το τεστ για την επιλογή των ανθρώπων που θα συμπεριλάβουν στους κόλπους τους δεν είναι να απαντήσεις σε συγκεκριμένες ερωτήσεις, αλλά να πετάξεις μία πέτρα, η οποία πρέπει να πάει σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Εάν η πέτρα πάει στο σημείο αυτό, σημαίνει ότι έχεις έλεγχο του σώματος, νευρομυϊκή συναρμογή το λέμε. Έχοντας όμως έλεγχο του σώματος έχεις έλεγχο και του πνεύματος. Και αυτό θέλουνε.
