πρωτ. Αθανασίου Πολ. Τύμπα, θεολόγου – μουσικού
Στα δύσκολα εκείνα χρόνια της σκλαβιάς ένα μεγάλο πρόβλημα ήταν, πώς ο Άγιος Κοσμάς θα επικοινωνούσε με τον λαό. Η αμορφωσιά δεν άφηνε το παραμικρό περιθώριο να χρησιμοποιήσει την λόγια γλώσσα που κατείχε ως μαθητής σοφών διδασκάλων. Έτσι λοιπόν αντέγραψε τον λαϊκό γλωσσικό κώδικα κάθε περιοχής και έγινε μοναδικός ερμηνευτής και ανατόμος της λαϊκής ψυχής και των ανθρώπων της υπαίθρου.
Πίστεψε στην δύναμη του λαού και ο λαός πίστεψε στη θεϊκή του αποστολή που άναβε μέσα του την φλόγα για την λευτεριά. Σε κάθε χωριό το κήρυγμά του είναι απλό. Κατήχησε από το μηδέν τους Έλληνες μιλώντας για την Αγία Τριάδα, το κοσμοσωτήριο έργο του Χριστού μας και δίδαξε την Ορθόδοξη ηθική. «Ανίσως και περιπατούσα διά άσπρα (χρήματα), θα ήμουν τρελός και ανόητος, αμή τι είναι η πληρωμή μου; Να καθίσετε από πέντε από δέκα να συνομιλείτε αυτά τα θεία νοήματα, να τα βάλετε μέσα εις την καρδιά σας. Ίσα την έκαμε ο Θεός την γυναίκα με τον άνδρα, όχι κατωτέρα. Πρέπει και συ άνδρα να μην την μεταχειρίζεσαι ωσάν σκλάβα, διότι πλάσμα του Θεού είναι και εκείνη και συ. Τόσον εσταυρώθη ο Θεός δι’ εσέ όσον και δι’ εκείνην».
Συμβούλευε όχι μόνον τον απλό λαό αλλά και τους άρχοντες της εποχής: «αν τύχει και οι προεστοί σας και οι άρχοντές σας και οι πιο μεγάλοι σας γίνουν άδικοι και σκληροί, αν τύχει και τους κυριεύσει η εγωπάθεια και η αισχροκέρδεια και κατά βάθος δεν θέλουν να ανοίξετε τα μάτια σας και να μάθετε γράμματα διά να σας εκμεταλλεύονται άνομα την τίμια εργασία σας και τον ιδρώτα σας, τότε όποιοι και είναι αυτοί, αδελφοί μου, τους αναθεματίζω και τους μαστιγώνω».
Η δράση του Πατροκοσμά δεν ξεφεύγει από την προσοχή ούτε των Βενετών των Επτανήσων ούτε των Εβραίων. Στέλνουν κρυφά κατασκόπους και συντάσσουν μακροσκελέστατες εκθέσεις στον Δόγη της Βενετίας. «η προσταγή του Κοσμά είναι επιβλητική εις όλους και οιανδήποτε πρότασιν και αν κάμη εκτελείται παρευθύς.
Έχει μέγα τάλαντον και μεγάλην παιδείαν και ζει με μεγάλας στερήσεις. Ο αριθμός των ατόμων που συρρέουν πανταχόθεν ίνα τον ίδουν είναι καταπληκτικός, άμα επλησίασεν εις προάστειον ήρχισαν να σημαίνουν όλοι οι κώδωνες των Εκκλησιών και εξήλθον προς προϋπάντησίν του όλοι οι ιερείς συνοδευόμενοι από πλήθος λαού, ήτοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά».
Οι Εβραίοι τον διέβαλαν στον Κούρτ Πασά του Μπερατίου γιατί σταμάτησε την ανθελληνική τους δραστηριότητα, περιόρισε στο ελάχιστο την άγρια οικονομική εκμετάλλευση σε βάρος των Ελλήνων και επανάφερε την Κυριακή αργία από το Σάββατο που είχαν πετύχει οι Εβραίοι. Οι Εβραίοι πρόσφεραν είκοσι χιλιάδες γρόσια στον Κούρτ Πασά για να τον φονεύσει. Το Σάββατο 24 Αυγούστου του 1779 τον συνέλαβαν και θέλησαν να του δέσουν τα χέρια κάτω από ένα δέντρο. Εκείνος δεν τους άφησε λέγοντας ότι δεν θα αντισταθεί. Ακούμπησε ήρεμα το κεφάλι του στο δέντρο εκείνοι τον έδεσαν από τον λαιμό και ευθύς μόλις τον έσφιξαν παρέδωσε το άγιο πνεύμα του στον ουρανό σε ηλικία εξήντα πέντε ετών.
Οι δήμιοι αφού τον γύμνωσαν έριξαν το άγιο λείψανο στον Άψο ποταμό με μια μεγάλη πέτρα στον λαιμό. Την νύχτα ένας ευσεβής χριστιανός με ένα μικρό μονόξυλο βαρκάκι ερεύνησε την περιοχή και είδε το λείψανο να πλέει επάνω στο νερό. Έτρεξε το έβγαλε από το νερό, το τύλιξε με ένα ράσο και το μετέφερε στην Εκκλησία της Θεοτόκου στο χωριό Κολικόντασι στην Βόρεια Ήπειρο όπου στον νάρθηκά της το ενταφίασε. Με αξίωσε ο Θεός με ενορίτες μου να προσκυνήσουμε τον τάφο του σε εκδρομή που οργάνωσε πριν δέκα χρόνια η ενορία μου.
Ο Πατροκοσμάς δεν ήταν ούτε φιλόσοφος, ούτε σοφός, ούτε κοινωνιολόγος, ούτε διαφωτιστής στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ήταν ένας άγιος Ορθόδοξος καλόγηρος που έζησε στον κόσμο για τον κόσμο. Η προσωπικότητά του ξεφεύγει από ένα στενό Ελληνοκεντρισμό και εντάσσεται στα πλαίσια όλου του Ανατολικού Αγιοτόκου Ορθόδοξου Χριστιανισμού.
